Leven vanuit de diepte
De menselijke geest is als een ijsberg. Een klein deel ervan is zichtbaar en duidelijk aanwezig in de buitenwereld. Het is het deel dat denkt en schijnbaar logische keuzes maakt. Maar het grootste gedeelte is verborgen onder water, in eerste instantie ontoegankelijk, onnoembaar, irrationeel. Het voelt, droomt, heeft driften, sterke emoties en diepe verlangens. We kunnen het onderwaterdeel negeren, en vaak komt daar niet veel goeds van. Of we kunnen het leren kennen, vanuit onze diepte leven en een heel mens zijn.
Zonder de 19e-eeuwse psychiaters Freud - van wie de vergelijking met de ijsberg komt - en Jung - die de theorie verder uitbouwde, zouden we weinig woorden hebben voor wat er in onze diepte omgaat. Jung was een Zwitserse psychiater, een creatieve genie en een academisch talent. Lange tijd waren zijn ideeën over de menselijke geest een vreemde eend in het westerse rationele denken, maar inmiddels hoor je ze onder ieder systeemplafond wel eens voorbij komen: introvert, extravert, het onderbewuste, intuïtie en de archetypen. Zonder Jung zouden we ook veel minder begrip hebben van de betekenis van dromen, van het diepere zelf, de ziel en onze schaduwzijden.
“Water is het meest voorkomende symbool voor het onderbewuste”
schrijft Jung in het eerste hoofdstuk van Archetypes and the Collective Unconscious. Dat wat zich onder de oppervlakte bevindt, is belangrijk. In 2018 schreef Emma Young in New Scientist magazine dat 95 procent van onze hersenactiviteit onbewust verloopt. De vijf procent bewuste activiteit is maar de top van de ijsberg.
We worden gedreven door dat wat er onder water leeft. Dat geldt voor ons eigen leven, maar ook voor het leven van gerenaties voor en na ons. In ons onderbewuste zitten allerlei herinneringen aan ons vroegste mens-zijn - onze angsten, verlangens, trauma’s en behoeften. Het onderbewuste is een vat vol informatie dat ons veel meer kan vertellen over wie we zijn en wat ons te doen staat dan we met onze rationele geest kunnen bedenken. Het is ook het deel dat we doorgeven aan onze kinderen, of aan de kinderen van anderen, en dat bepaalt hoe onze maatschappij functioneert.
Hoe kom je bij die diepte? Door te leren voelen, associëren en bewegen. Door kunst, verhalen, mythen en dromen. Door angsten niet uit de weg te gaan maar onder ogen te komen. Door verlangen serieus te nemen. Door het water op te gaan, je door de onderstroom te laten leiden en je kompas af te leren stemmen op die belangrijke plekken waarvan je al wel vaag voelt dat ze er zijn, maar waar je de weg nog naar zoekt.
